واحد تحقیق و توسعه گروه مپنا نیز در سال 1386، با توجه به تغییر ساختار شرکت و هم‌زمان با گسترش فعالیت‌های گروه در زمینه صنایع برق، نفت و گاز و حمل و نقل ریلی و با تأکید بر ضرورت انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و توسعه‌ای در بهینه‌سازی عملکرد و بهبود خدمات ارائه شده در پروژه‌های آتی، تأسیس شد.

ماموریت این واحد، ایجاد بستری مناسب برای تبیین، برنامه‌ریزی ، هماهنگی، اجراء و کنترل فعالیتهای تحقیقاتی در جهت ارائه راهکار علمی برای حل مسائل گروه در زمینه‌های مختلف می باشد. این واحد سیاست‌گذاری و هدایت فعالیت‌های لازم جهت توسعه و ارتقاء فناوری و تقویت بنیاد دانش در سطح گروه را بر عهده داشته و تلاش می کند با ایجاد هسته‌ای مناسب و بهره‌گیری از نیرو های انسانی متخصص، مبانی علمی روز، همکاری با مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی داخلی و خارجی و دانش موجود در کلیه واحدها با رویکردهای مدیریت دانش به پویایی کل سازمان کمک کند.

در پایان دهۀ هشتاد گروه مپنا به این قابلیت دست یافت که مشکلات ناشی از تحلیلِ بازخوردهای مشتریان را دریافت و جمع‌بندی کرده، راه‌حلِ مناسب برای رفع آنها را ارائه دهد. کاهش هزینه‌های بهره‌برداری و نگهداری، کاهش هزینه‌های ساخت، کاهش آلاینده‌ها از مهم‌ترین محورهای حاکم بر پروژه‌های تحقیق و توسعه بود. شناسایی و پاسخگویی به درخواست‌های موجود در بازار مانند افزایش راندمان، افزایش ظرفیت تولید، طراحی و ساختِ انواع سیستم‌های تولید همزمان آب و برق و توسعۀ محصولات با اتکای به توان واحدهای تحقیق و توسعه مورد توجه قرار گرفت.

در طی رویه راهبردی تحقیق و توسعه در مپنا (سیاست‌گذاری و مدیریت طرح‌ها و پروژه‌ها)، جریانی از دانش‌ها و اطلاعات ارزشمند سازمانی تولید می‌شوند که طی گام‌های مختلف فرایندی و تعاملات سازمانی، غنی سازی شده، در سطوح مختلف به اشتراک گذاشته شده و در نهایت بکار گرفته می‌شوند. این دانش‌ها، بخش مهمی از دانش‌های راهبردی مپنا را به خود اختصاص می‌دهند و می‌بایست رویه مشخصی برای مدیریت و حفاظت از آنها وجود داشته باشد. با توجه به اهمیت این موضوع، مدیریت دانش از ابتدای راه اندازی تحقیق و توسعه در مپنا به عنوان یکی از ماموریت‌های اصلی این حوزه تعریف شد. در این حوزه نیز فعالیت‌های استراتژیک، ساختاری، فرایندی و سیستمی متعددی در مپنا انجام شده است. مپنا برای مدیریت دانش‌های خود از یک متدلوژی شناخته شده جهانی با نام مدیریت دارایی‌های دانشی استفاده می‌کند و به طور متناسب و در سطوح مختلف سازمانی، ساختار، نقش، فرایند و زیرساخت سیستمی مناسب برای این مقوله را تعبیه کرده است.

اما مدیریت دانشی که مپنا از آن در راه توسعه نوآوری و پژوهش بهره گرفته است چیست و چه کاربردی برای گروه داشته است؟

چنانکه می‌دانیم همواره مقادیر فوق‌العاده‌ای از داده‌های پیچیده و غنی درباره مشتریان، عملیات و کارکنان در دسترس اکثر مدیران گروه قرار دارد؛ ولی تبدیل این داده‌ها به دانشی مفید کار دشواری است. گمان می‌رود که اگر متخصصان مناسب و ابزار درست برای این حجم از داده‌ها به‌کار گرفته شود، اطلاعات استراتژیک فوق‌العاده‌ای نصیب‌مان خواهد ‌شد.

توجه به داده‌های بزرگ و تمرکز بیش‌ازحد به آن موجب می‌شود که شرکت‌ها مسائلی به‌مراتب مهم‌تر را نادیده بگیرند؛ مدیریت صحیح کل دانش استراتژیک و ارزشمندشان اعم از اقدامات عمده، نواحی تخصص، مالکیت معنوی و مخازن عظیم استعداد. در صورت نبود درکی روشن از دانش محرک در موفقیت سازمان، داده‌های بزرگ هرگز مفید فایده واقع نخواهند شد. با این وجود شرکت‌های کمی هستند که به‌وضوح در این مورد می‌اندیشند که چه دانشی دارند، چه بخش‌هایی از آن برای موفقیت آتی اساسی است، داشته‌های معنوی مهم ما چطور باید مدیریت شوند و چه قسمت‌هایی از دانش می‌توانند باهم ترکیب شوند.

در جریان تحقق  هدفِ راهبردی بهبود و توسعۀ محصولات بر اساس بازخورد مشتریان، نخستین نسخۀ مربوط به نقشۀ راه محصول در انتهای سال ۱۳۸۸ تهیه شد. مپنا توانست با بهره‌گیری از همۀ توان و ظرفیت خود در مدت کوتاهی به این مهم نائل آید و پروژه‌های متعدد بهبود محصول را در فاصلۀ سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹ تعریف و به انجام رساند.

نسخۀ دوم نقشۀ راه محصولات مپنا با هدف تنوع‌بخشی به سبد محصولات گروه، در سال ۱۳۹۰ جهت اجرا ابلاغ شد. تمایز مهم این نسخه نسبت به نسخۀ پیشین، افزایش تنوع محصولات بود. در آخرین نسخه نقشه راه محصولات و خدمات که در سال 1401 تدوین شده است، محصولات و خدمات در دو سطح “ابرمحصولات” و “اجزای ابرمحصولات و محصولات مستقل” طبقه بندی شدند و برای هر یک از محصولات شناسنامه‌ای مجزا شامل اطلاعات فنی، بازار و مشتریان و پروژه توسعه محصول طراحی شد. رفع مغایرت‌های لیست محصولات شرکت‌های مختلف، یکپارچه‌سازی نقشه راه شرکت‌ها و کارخانجات، تشریک مساعی خبرگان حول موضوع استراتژی توسعه محصولات و خدمات در بخش‌ها و شرکت‌ها، ایجاد ادبیات و متدولوژی واحد جهت تدوین و به‌روزرسانی نقشه راه محصول و خدمت در سطح گروه و گردآوری درس‌آموخته‌ها از اهم دستاوردهای آخرین نسخه سند مذکور بوده است.

تحقق اهداف مرتبط با تنوع‌بخشی به سبد محصولات گروه مپنا، مستلزم کسبِ دانش فنی طراحی و فناوری‌های تولید در گروه بود. برای نمونه، افزایش راندمان توربین‌های گاز در گرو افزایشِ دمای ورودی به توربین بود که این امر نیازمندِ ارتقای سطح فناوری‌های خنک‌کاری، ریخته‌گری، پوشش و از همه مهم‌تر دانش فنی مربوط به طراحی سه‌بعدی پره و احتراق بود. هرچند به نظر می‌رسید که اعمالِ تحریم‌ها، چالش اصلی بر سر دستیابی به فناوری‌های جدید باشد اما مپنا با این واقعیت مواجه شد که بسته‌های فناوری مورد نظر با رفع موانع تحریمی نیز در بازارهای بین‌المللی قابل اکتساب نیستند؛ چرا که فاصلۀ مپنا با دارندگان فناوری‌های جدید آنقدر کاهش یافته بود که این بنگاه‌ها انتقال آنها را مترادف با به خطر افتادن جایگاه کسب و کار و سهم خود از بازار بین‌المللی می‌دیدند.

 اینجا بود که کسبِ توانمندی تولید فناوری‌های لازم برای توسعۀ محصول، خود را به عنوانِ یک الزام مهم کسب و کار نمایان ساخت. طرح‌های مهم توسعۀ فناوری همچون طرح انجماد جهت‌دار، طرح انجماد تک‌بلوره، ایجاد آزمایشگاه پیرسازی، تدوین دانش فنی طراحی و تخمین عمر پوشش‌های سد حرارتی، آزمایشگاه سوخت و احتراق، آزمایشگاهCFD، تدوین دانش فنی طراحی و ساختِ فریم و گهوارۀ بوژی لکوموتیو با روش جوشکاری و… و همچنین طرح‌های بزرگ توسعه محصولات از قبیل ارتقاء توربین گاز +MAP2  به MAP2B، ژنراتور ارتقا یافته متناسب با توربین MAP2B، توسعه توربین 40 مگاوات، طراحی و ساخت نیروگاه‌های موبایل، طراحی و ساخت توربین کلاس F MGT75  و ژنراتور و بویلر مربوطه، توسعه ژنراتورها در ظرفیت‌های مختلف 8 ،16 و 45 مگاوات، توسعه انواع باس داکت های نیروگاهی، توسعه بویلرهای واتر تیوب با ظرفیت 50 تا 200 تن بر ساعت بخار، بوژی انواع لکومتیوها، توسعه لکوموتیو تونلی 45 تنی و انواع لکومتیوهای باری و مسافری، و پروژه‌هایی در راستای برقی‌سازی و تحول دیجیتال از جمله برقی‌سازی خودروها، طراحی و ساخت انواع ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی، به‌کار گیری دوقلوهای دیجیتال و فناوری واقعیت مجازی در صنعت، و … در دستور کار مپنا قرار گرفت. با اجرای پروژه‌ها و طرح‌های بهبود و توسعۀ محصول و توسعۀ فناوری، مپنا به مرحلۀ بهبود فناوری و پایش آن وارد ‌شد؛ مرحله‌ای که توانمندی‌های مهمی مانند قابلیت بهبود محصولات، مهارت‌ها و فرآیندهای لازم برای افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری بر اساس تحقیق و توسعۀ درون‌زا و تعامل با دیگر بنگاه‌ها و موسسات پژوهشی و دانشگاه‌های معتبر  را از آنِ مپنا می‌کرد.

اختراعات؛ نماد نوآوری

در طول سال­های گذشته و تقریباً از ابتدای تأسیس تحقیق و توسعه، موضوع مالکیت فکری و مدیریت این دارایی­ها مد نظر بوده است. در این سال­ها مجموعه اقدامات قابل توجهی نیز در این خصوص انجام گرفته است. برگزاری دوره­های آموزشی، تدوین قوانین و دستورالعمل­های مرتبط با حمایت و حفاظت از دارایی­های فکری و اجرای برنامه­های تشویقی برای ثبت اختراعات از جمله این اقدامات بوده است. بر همین اساس طی این سال‌ها ثبت اختراعات در سطح گروه مپنا یک روند نسبتاً صعودی را طی کرده است.

همچنین نسبت به ثبت بیش از 40 اختراع داخلی اقدام شده که تاکنون 26 مورد گواهی تایید دریافت نموده است. هم چنین دو مورد اختراع خارجی و دو مورد دارای تاییدیه جهت ثبت در ادارات خارجی (در اداره ثبت اختراعات آمریکا به عنوان یکی از ادارات معتبر ثبت اختراع دنیا) از دیگر دستاوردهای حاصل از فرایند مالکیت دارایی‌های فکری مپناست.

نکته قابل توجه دیگر این است که ثبت اختراعات در سال‌های اخیر به یک دانش کاملاً بومی در تحقیق و توسعه تبدیل شده است و کلیه کارهای ثبت داخلی و بخشی از موارد خارجی در کشورهایی که با موانعی از قبیل تحریم مواجه نیستیم (علی الخصوص از این منظر که در شکل خارجی آن هزینه‌های قابل توجهی را به شرکت تحمیل می‌کرد) درون سازمان انجام می‌شود.

ایجاد پلی میان صنعت و دانشگاه

به منظور استفاده از توان و ظرفیت دانشگاه‌های برتر کشور، از سال 1399 طرح‌های اینترنشیپ و فرصت مطالعاتی تدارک دیده شده و در حال اجراست. شرکت گروه مپنا با بهره‌گیری از طرح‌های اینترنشیپ طی سال‌های اخیر توانسته است در جهت ماندگاری دانشجویان تحصیلات تکمیلی در کشور، آشنایی آنها با محیط صنعتی، کاری و فضای تحقیق و توسعه گامی مثبت و رو به جلو بردارد

افزون بر این مسئله، طرح مذکور منجر به حل مسائل پژوهشی گروه و پیشبرد پروژه‌های مختلف شرکت‌های زیرمجموعه از طریق نیروی جوان و متخصص می‌شود. طرح اینترنشیپ در بسیاری از موارد مقدمه‌ای برای جذب نیرو با فرآیندی رضایتبخش برای شرکت‌های گروه است. پروژه‌های فرصت مطالعاتی نیز جهت استفاده از اساتید بنام و برتر دانشگاه‌های سطح کشور موقعیت نتیجه بخشی برای تحقیق و توسعه پدیدآورده است. طی سال‌های 1399، 1400 و 1401 معاونت پژوهش و فناوری با انعقاد 23 قرارداد از حضور 43 نفر از دانشجویان و اساتید بهره‌مند شده است و در سال 1402 با استقبال شرکت‌های گروه مپنا و دانشجویان برتر دانشگاه‌های کشور تا به امروز 53 نفر از دانشجویان در شرکت‌های گروه مشغول خواهند شد. امید است که این طرح‌ها در آینده نیز جهت ایجاد پیوند میان دانشگاه و صنعت قدم بردارد و درجهت چشم انداز سازمانی گروه مپنا و اعتلای هر چه بیشتر تحقیق و توسعه بکوشد.

تسهیلات پژوهشی

در گروه مپنا، به منظور حمایت و ترویج فعالیت‌های دانشی و پژوهشی، روال‌های حمایتی متنوعی برای فعالیت‌های منجر به تولید دانش شکل گرفته است. حمایت از انتشار مقالات کارکنان گروه در کنفرانس‌های معتبر داخلی و خارجی، حمایت از انتشار کتب تالیفی/ ترجمه‌ای کارکنان گروه و مکانیزم‌های تشویقی برای فعالیت‌های پژوهشی و دانشی کارکنان، نمونه‌ای از تسهیلاتی است که به جهت ترویج فرهنگ پژوهش و تولید دانش در گروه مپنا راه‌اندازی و اجرا می‌شود.